“การประมาณกำลังตนเอง เป็นส่วนหนึ่งของมัชฌิมาปฏิปทา”

การจะต่อสู้กับศัตรูนั้น การประมาณกำลังตนเองเป็นเรื่องสำคัญมาก การต่อสู้กับกิเลสก็เช่นเดียวกัน บางทีกำลังของเรามันยังน้อย การเผชิญกับสิ่งกระทบหรือสิ่งเร้าซึ่ง ๆ หน้า อาจเท่ากับเป็นการเอาคอไปขึ้นเขียง หรือเป็นการฝังกลบตัวเองเลยทีเดียว           

ด้วยเหตุนี้ ครูบาอาจารย์ท่านจึงให้เราประมาณกำลังตัวเอง จะประมาทไม่ได้ บางสถานการณ์ ควรทำตัวให้เหมือนเต่า คือรู้จักหดหัวหดหางเข้ากระดอง (สำรวมอินทรีย์) เพื่อความปลอดภัย คือไม่ให้ประมาทอวดเก่งกับสิ่งเร้า เพราะจะเน่าได้ง่าย ๆ ตัวอย่างมีให้เห็นมากมาย ที่ต้องตายจากความดี เพราะความอวดดีนั้นเอง

อย่างเรื่องการต่อสู้กับทุกขเวทนาเวลานั่งปฏิบัติก็เหมือนกัน  ครูบาอาจารย์โดยทั่วไปก็มิได้สอนให้เราต้องสู้เอาเป็นเอาตายกับทุกขเวทนาทุกครั้งไป เพราะการต่อสู้เช่นนั้น จะทำให้นักปฏิบัติขยาดกลัวการปฏิบัติไปเลย นาน ๆ ก็ค่อยเอากับมันสักตั้งหนึ่ง เพื่อจะได้เป็นแบบฝึกหัดว่าในสถานการณ์ที่ทุกขเวทนารุมล้อม เรายังจะสามารถรักษาจิตให้เป็นอิสระ (จากกาย หรือจากเวทนา หรือจากอารมณ์) ได้ไหม 

การประมาณตนเองเป็นปัจจัยหนึ่งที่จะช่วยให้จะบรรลุผลสำเร็จ การประมาณตนเองจึงเป็นส่วนหนึ่งของคำว่า “มัชฌิมา”

“มัชฌิมา” คือหนทางที่พอเหมาะพอดีแก่การบรรลุผลสำเร็จ 

“มัชฌิมา” ไม่ใช่ตรงค่ากลางหรือตรงที่บวกกันแล้วหารสอง

“มัชฌิมา” ไม่ได้หมายความว่าให้เร็ว หรือให้ช้า หรือให้เร็วปานกลาง หากแต่ให้เร็วในยามที่ควรเร็ว ให้ช้าในยามที่ควรช้า ให้เร็วปานกลางในยามที่ควรเร็วปานกลาง เหมือนอย่างเราขับรถขึ้นเขา บางช่วงต้องเร่งเครื่องมาก ๆ เพื่อจะได้มีแรงส่ง พออยู่บนทางสันเขาก็ขับเร็วปานกลาง พอเจอทางโค้งหรือลงเขาก็ต้องชะลอความเร็ว อย่างนี้จึงเรียกว่าขับแบบมัชฌิมาคือพอเหมาะพอดีที่จะทำให้ถึงที่หมายได้สำเร็จ จะเร็วก็เร็วพอดี ๆ จะช้าก็ช้าพอดี ๆ ...พอดีแก่การไปถึงจุดหมายได้โดยสวัสดิภาพ

การประมาณกำลังตนเองอันเป็นส่วนหนึ่งของมัชฌิมาปฏิปทาซึ่งจะช่วยให้เราไปถึงจุดหมายได้โดยปลอดภัยนั้น เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง ในขณะที่เรายังมีภูมิคุ้มกันต่ำ เราก็ต้องมีความสำรวมอินทรีย์ให้มาก จะอวดเก่งไม่ได้ ไม่อย่างนั้นจะไม่มีวันได้ดี หรือที่พอมีดีอยู่บ้างก็จะกลายเป็น ”ดีแตก” ไปเสียก่อน

...ปล่อยให้กิเลสมันมองหาเรา เหมือนอย่างช้างป่าที่มองหานักปั่นจักรยานที่พากันหลบหนีเข้าป่า หรือทำตัวอย่างเต่าหนีเข้ากระดองไปตั้งหลัก ดีกว่ากระโจนให้ช้างป่าเหยียบเอาจนไม่มีชีวิตรอดเป็นไหน ๆ  ไม่ทราบมีใครเห็นด้วยกับลุงสิทธิ์ไหมครับ

หลวงพ่อชา ท่านเคยกล่าวไว้ว่า

"ภาวนาเป็นน่ะนะ ถ้ากิเลสมาสูง เราลอดใต้

ถ้าแลกไม่ได้กระโดดหนีไปก่อน

อย่าแลกทั้ง ๆ ที่กำลังไม่ดี ระวังจะถูกน๊อค! " 

ไปพบข้อความธรรมะที่ติดไว้ที่ต้นไม้ในวัดแห่งหนึ่ง รู้สึกถูกใจและเห็นสอดคล้องเป็นอย่างยิ่ง อีกทั้งยังเข้ากันได้กับกระทู้ "รู้จักประมาณกำลังตนเอง"

ประมาณกำลังตนเองในแง่การต่อสู้กับกิเลส

ประมาณกำลังตนเองในแง่การอยู่การกิน

เราแต่ละคน ๆ สามารถสัมผัสความจริงข้อนี้ได้ ยามใดที่ใจเราพร่องมาก ๆ อยากมาก ๆ มันจนจริง ๆ พิจารณาเทียบเคียงกับชาวชนบทที่เขามีความพอเพียง ไม่ฟุ้งเฟ้อ ดูเขาไม่พร่อง เพราะใช้สอยเท่าที่มี อย่างนี้น่าจะจัดว่าเป็นคนรวย เพราะอะไร ๆ ก็ว่าพอแล้ว มีแล้ว ไม่ต้องเปลี่ยน ไม่ต้องซื้อใหม่ ฯลฯ

นึกถึงหลวงปู่ดู่ ไม่เคยเห็นท่านเอ่ยปากอยากได้นั่นได้นี่ ห้องน้ำส่วนตัวในกุฏิก็ไม่มี จีวรใหม่ก็ไม่เอา กุฏิก็ไม่ต้องขยายหรือเปลี่ยนใหม่ อาหารของขบฉันก็ไม่เคยเรียกร้อง ทั้งไม่สั่งสมปัจจัยเงินทอง สมบัติส่วนตัว ฯลฯ ยิ่งนึกทบทวนยิ่งเห็นความร่ำรวยในตัวหลวงปู่ เพราะใจท่านไม่พร่อง ไม่ขาดแคลนสิ่งใดเลย

ถ้าจะว่าขาดก็คงขาดสิ่งเดียว ว่าเมื่อไหร่เราจะ "เชื่อจริง" สักที เชื่อในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เชื่อมั่นในมรรคปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์