มีตัวอย่างจริงในอดีตไม่ถึงร้อยปีมานี้ ว่าที่ประเทศพม่า (เมียนมาร์) มีพระภิกษุรูปหนึ่ง แสดงธรรมได้จับใจประชาชน อีกทั้งเนื้อหาของธรรมก็มีความลึกซึ้งมาก จนใคร ๆ ยกย่องท่านเป็นพระอรหันต์ ทั้ง ๆ ที่ตามประวัติ ท่านก็ไม่เคยศึกษาปริยัติมากมายอะไรเลย

ทางราชการได้ตั้งคณะกรรมการมาสอบสวนเพราะเกรงจะเป็นกรณีพระภิกษุแสร้งทำตนเป็นอรหันต์ แต่ภายหลังที่สอบสวนเสร็จ เหล่าพระเถระผู้ทรงคุณวุฒิ กลับยอมรับว่าเนื้อหาธรรมเทศนาและภูมิความรู้ของพระรูปนั้นไม่ผิดจากธรรมและวินัย เพียงแต่มิได้ใช้ศัพท์ที่มีการบัญญัติในบาลีเท่านั้น แต่อรรถาธิบายเกี่ยวกับสภาวธรรมนั้นถูกต้อง สรุปก็คือ กรรมการอันประกอบด้วยพระเถระก็ร่วมเชื่อด้วยเช่นกันว่าพระรูปนั้นเป็นอรหันต์

อย่างไรก็ดี หากการอธิบายสภาวะธรรมของครูบาอาจารย์ไม่ว่าในยุคไหนก็ตามนั้นเป็นเชิงพรรณาโดยไม่ได้ไปบัญญัติศัพท์ขึ้นมาทับซ้อนกับศัพท์บาลีเดิม ก็จะไม่มีปัญหา (ต่อวงกว้าง) ปัญหาจะเกิดก็ตอนที่มีการใช้ศัพท์บัญญัติเดิมไปสร้างความหมายใหม่ ทีนี้ล่ะ ปัญหาเกิดขึ้นแน่ เพราะศัพท์คำเดียวกันมีหลายความหมาย (พระสูตรอธิบายไว้อย่างหนึ่ง ครูบาอาจารย์อธิบายไว้อีกอย่างหนึ่ง) นี่ขอเล่าเลยเถิดไปสักหน่อย

อ้อ ที่หลวงปู่ท่านสอนให้ "ไม่ให้ปฏิบัติอย่างคนรู้มาก (หรือที่พูดสั้น ๆ กันเองว่าให้ปฏิบัติอย่างคนโง่)" นั้น มิได้ให้โง่จริง ๆ เพราะศาสนาพุทธเป็นศาสนาแห่งปัญญา ทำอะไรก็ต้องใช้ปัญญานำทุกเรื่องไป เพียงแต่ "โง่" ในที่นี้ หมายถึง "เพิกสัญญา" ในขณะปฏิบัติ

ก็อย่างที่น้องคนข้างวัดหยิบยกมานั้นแหล่ะ ถูกตรงทีเดียว ในขณะเจริญจิตตภาวนา ท่านให้เน้นการรับรู้สภาวธรรมตามความเป็นจริง (เน้นสภาวะมิใช่ศัพท์บัญญติ เช่น สุขทุกข์ ปลอดโปร่งหรือไม่ปลอดโปร่งก็รู้ไป ไม่ต้องเรียก (ในใจ) ว่า "นี้สุขเวทนะ นี้ทุกขเวทนานะ ฯลฯ"

หากมามัวนึกเรียกชื่อ (โดยสัญญา-ความจำ) มันก็จะกลายมาเป็นตัวบิดบังสภาวะของจริงที่ปรากฏอยู่ต่อหน้าไป

แต่ถึงกระนั้น ก็มีเรื่องควรระวังมิให้สุดโต่งเช่นกันว่า สมมุติบัญญัติ หรือศัพท์แสงต่าง ๆ นั้นมีประโยชน์ในทางการศึกษา โดยเฉพาะการศึกษาในวงกว้างเพื่อให้เกิดความเข้าใจ (เห็นแผนที่) ตรงกัน ไม่สับสนว่ามีแผนที่เดินทางคนละฉบับ  อีกทั้งหากจะต้องมาพรรณาอรรถาธิบายสภาวธรรมแบบพรรณาโวหารทุกครั้งไป (แทนที่จะใช้ศัพท์บัญญัติสั้น ๆ กระชับ) ก็คงต้องใช้เวลามาก ไม่สะดวก และอาจเข้าใจไปคนละอย่าง ดังนั้น ศัพท์บัญญัติ ก็มีประโยชน์อย่างมาก เพียงแต่เราเองต้องรู้กาละเทศะ คือ ในช่วงของการศึกษา ก็ศึกษาและรู้จักศัพท์บัญญัติเหล่านี้ เวลาจะอ้างอิงก็อ้างอิงศัพท์บัญญัติเหล่านี้ให้ถูกตรงความหมาย แต่! พอถึงภาคปฏิบัติจิตตภาวนา ก็ต้องแกล้งโง่ แกล้งลืมศัพท์แสงเหล่านี้ไปเสีย (เรียกว่าเพิกสัญญา) แล้วให้มีสติรู้สภาวะของจริง (ไม่ต้องมีชื่อเรียก) ที่ปรากฏอยู่ต่อหน้าแทน